Logboek 2018/1 Winter te Gorinchem
Gorinchem (172)
Woensdag 21-02-2018
Twee teleurstellingen, twee tegenvallers in de wetenschap en voor mij persoonlijk teleurstellend omdat ik niet zoveel jaren meer over heb om het mee te maken. Allereerst werd deze week het SOX-experiment diep onder de grond in het Italiaanse Gran Sasso (Midden Italië) definitief afgeblazen. Vanaf 2018 zou men daar neutrino's gaan bestuderen, spookachtige en ultrakleine deeltjes die bij kernreacties vrijkomen, zoals in de zon. Van het neutrino zijn drie versies bekend waartussen de deeltjes voortdurend wisselen. Dat heet neutrino-oscillaties; ik schreef er hier in december meer over. Iedere seconde passeren door een vierkante centimeter 65 miljard neutrino's, afkomstig van de zon, zonder ook maar iets te raken. Het SOX-experiment zou fundamentele vragen kunnen verhelderen rond de fysica van de oerknal en het raadsel waarom er meer materie dan anti-materie in het heelal is. Daarvoor wil men de reusachtige Frans-Italiaanse Borexinodetector gebruiken, een vat met 300 kubieke meter vloeistof en duizenden lichtdetectoren die flitsjes van passerende neutrino's kunnen vastleggen. Die neutrino's zouden worden uitgestraald door een groot brok radioactief Cerium-144 van circa 40 gram, dat men diep onder de grond neer wilde zetten. Plaatselijke milieuorganisaties en boeren protesteerden; het grondwater zou erdoor besmet kunnen raken, zeiden ze, en de lokale autoriteiten waren bang voor aardbevingen. Wetenschappers betoogden dat de container met Cerium onverwoestbaar was.
Maar nu is het definitief over, aldus De Volkskrant. Het Cerium zou namelijk worden gemaakt uit kernafval (Ruthenium) in een opwerkingsfabriek in het Russische Mayak, bij de grens met Kazachstan. Die fabriek stamt nog uit de Sovjettijd. Hij heeft een lange historie van incidenten en ongelukken, die vaak lang werden stilgehouden, zoals onder andere de Kyshtym-ramp van 1957. In oktober vorig jaar ontsnapte een wolk Ruthenium-106 uit de fabriek, waardoor een radioactieve wolk zich over delen van Rusland en Oekraïne verspreidde (afbeelding hierboven). Nederland werd er niet door getroffen. De fabriek in Mayak zou nu niet meer in staat zijn het gevraagde Cerium-144 te produceren.
De tweede teleurstelling was een bericht in de New York Times van eergisteren, waarin gemeld wordt dat de bouw van de Wide Field Infrared Survey Telescope (WFIST) niet doorgaat. In 2010 was dit instrument om onderzoek te doen naar de geheimzinnige donkere energie, waaruit 74% van het heelal zou bestaan en die verantwoordelijk is voor de versnelde uitdijing van het universum, nog de top-prioriteit van NASA. Met een prijskaartje van 3,2 miljard dollar zou de lancering in het midden van de jaren-20 zijn. Afgelopen week is het project op last van Donald Trump helemaal geschrapt ten faveure van maanonderzoek. Aan de prioriteiten van NASA-wetenschappers heeft de president geen boodschap.
Er is ook somberheid over het gebrek aan nieuwe vondsten door de Large Hadron Collider, de grote deeltjesversneller van CERN in Zwitserland. In 2008 in gebruik genomen, vond de LHC in 2013 het lang gezochte Higgs-deeltje, maar van de verhoopte vondsten van supersymmetrische deeltjes is nog helemaal niets gebleken. Die deeltjes zouden een aanwijzing zijn dat de omstreden snaartheorie klopt, de theorie die de vier fundamentele natuurkrachten in één omvattende Theorie van Alles zou verenigen. Men vreest dat die deeltjes, als ze al bestaan, definitief buiten het bereik van energieën van de LHC liggen. De bouw van een nog grotere versneller zal ik zeker niet meer meemaken.
Vannacht temperaturen om het vriespunt. De periode met strenge vorst zal rond het weekeinde beginnen en mogelijk tot begin maart duren. Aanstaande zaterdag gaat er in Friesland een vaarverbod in, om de ijsgroei te bevorderen. Vanmorgen schijnt de zon in een vrijwel wolkenloze hemel. Al dagen is er getimmer en geboor boven ons hoofd, waar het appartement van wijlen onze buurvrouw wordt opgeknapt voor de nieuwe bewoners.
Anna gaat naar de tandarts voor de jaarlijkse contrôle en ik lees en lees. Gisteren kocht ik 'Ultima', het vervolg op de mooie SF-roman 'Proxima' van Stephen Baxter (Gollancz, 2014). Terug naar boven