Logboek 2015/1 Winter in Gorcum

Cover van 'De Muur', mijn exemplaar van de Nederlandse vertaling van 'Le Mur' van Jean-Paul Sartre, C.N. Lijsen (Literaire Reuzen Pocket 28, De Bezige Bij, 1962)

Zaterdag 28-03-2015

Copiloot Andreas Lubitz liep rond met het idee om een 'spectaculair gebaar te maken waardoor iedereen zich zou herinneren wie hij was'. Dat heeft een stewardess gezegd, de ex-vriendin van Lubitz, tegen de Duitse krant Bild. Merkwaardig, daar heb je hem ten voeten uit: de figuur 'Erostrate' uit het gelijknamige verhaal van Jean-Paul Sartre. Het verhaal staat in de bundel 'Le Mur' uit 1939. Lubitz had mogelijk net zo'n beheptheid met het vooruitzicht onbekend en onopgemerkt te sterven als Karst Tates, de man die op Koninginnedag 2009 in Apeldoorn door de menigte reed en veel slachtoffers maakte. Ik signaleerde het destijds hier (We lagen toen voor anker in de baai van Syracuse) Je moet er ook aan denken bij andere lone wolfs als bijvoorbeeld Tristan van der Vlist, die in 2011 in een winkelcentrum in Alphen aan de Rijn zoveel mogelijk mensen neerknalde voordat hij zelfmoord pleegde. Uit het feit dat we die namen nog kennen, zou je kunnen afleiden dat ze hun doel bereikt hebben. Je denkt ook aan Mark David Chapman, in 1980 de moordenaar van John Lennon. Hij doode één man en geen menigte, maar over zijn motief zei hij destijds: 'The result would be that I would be famous.'

Wie was Herostrates? Hij was een jonge Griekse man die brand stichtte in de Tempel van Artemis te Efese, een van de zeven wereldwonderen. In zijn zoektocht naar roem besloot Herostratos omstreeks 21 juli in 356 voor Christus de tempel in brand te steken. Dat is hem gelukt; we kennen zijn naam nog altijd. Terrorisme uit zelfglorificatie. Men spreekt zelfs van een 'Syndroom van Herostratos'. Een psychiatrisch fenomeen dat ook aan moslimterroristen toegedacht kan worden.

De Herostrates van Sartre realiseert zich dat niemand de naam nog kent van de bouwmeester van de Tempel van Efese, maar wel die van de brandstichter. 'Zijn naam schittert nog steeds, als een zwarte diamant.' (...) 'Dat zou ik willen - ze allemaal in verbazing brengen.' Hij komt op de gedachte om op mensen te gaan schieten en oefent in een schiettent op de kermis. Hij gelooft dat zijn lot kort en tragisch zal zijn, culminerend in één ogenblik vol geweldige kracht en schoonheid:

'Ik zelf zou op een dag, aan het eind van mijn sombere leven, ontploffen en de wereld als een magnesiumflits met een hevige en korte vlam verlichten.'

Anders dan copiloot Andreas Lubitz laat de Herostratos van Sartre wel een brief na. Hondertwee brieven zelfs, die hij richt aan de honderdtwee beroemdste schrijvers van Frankrijk. Daarin zet hij zijn haat uiteen voor succesvolle mensen, voor mensenvrienden, voor allen die recht hebben op een plaats onder de zon. 'Zij hebben de zin van het leven voor zich opgekocht.' Na drie dagen vasten voelt hij zich als een god. 'Dadelijk zal Hij de straat opgaan om te doden.' Dat loopt uiteindelijk iets anders af; hij schiet slechts twee mensen neer. In een café vlucht hij naar het toilet. Hij heeft nog één kogel en stopt de loop van zijn wapen in zijn mond. Er staan mensen voor de deur, maar hij kan niet schieten. 'Toen gooide ik de revolver weg en maakte de deur voor hen open.'

Ongeacht de afloop van de daad - vaak suïcide - gaat het de 'herostraten' inderdaad om de roem, de opheffing van hun onbetekenende bestaan in een korte publicitaire schittering en liefst ook nog resulterend in een plaats in de geschiedenisboekjes. De behoefte aan roem en glorie is wijd verbreid onder de mensen. Verlangen naar een betekenisvol leven is niet vreemd; de methode van moord is dat wel. Het is knap moeilijk om beroemd te worden, maar deze manier is in wezen voor iedereen bereikbaar. Alleen weet je niet bij wie het bovenmatig leeft; de lone wolfs leiden hun onopvallend bestaan in de massa. Dat is precies het probleem: pas bij de uitvoering van hun wandaad steken de herostraten de kop boven het maaiveld uit en dan is het te laat. Sommigen praten er tevoren over, zoals de Herostratos van Sarte en zoals Lubitz tegen zijn ex-vriendin. Dat neemt men doorgaans niet serieus en dat kán ook haast niet; er zijn er veel meer die erover fantaseren dan die het echt doen. Je mag vrezen dat het zich nog vaak zal voordoen, want ik geloof niet dat er enig kruid tegen gewassen is.

De autoriteiten van Efese besloten om geen enkele publiciteit aan de daad van Herostrotos te geven. Op het noemen van zijn naam stond de doodstraf. Maar de Griekse historicus Theopompus (4e eeuw v. Chr.), een onverbeterlijke roddelaar, stoorde zich daar niet aan. Hij bezorgde Herostratos de faam die hij zocht, waardoor we ons hem vandaag de dag nog herinneren.

Gisteravond past Ans op de kleine Vajèn, zodat Tessa & Jeff een avond uit kunnen. Vandaag regen en wind; een vieze dag. Ans naar haar moeder, ik boodschappen. Bij de kippenboer op de Langendijk ruimen ze de zaak leeg. Peter, de vrolijke poelier met de hoge stem, schijnt na een harstilstand in coma te liggen. Jammer. We groetten elkaar als ik langsliep en ik kocht er behalve gevogelte ook zijn knoflook-met-sambal.

Ik loop verder, de kraag op tegen de wind. De straten zijn somber. De verloedering van de binnenstad gaat steeds verder; zeker een derde van de winkels staat nu leeg. Terug naar boven